میزان تولید و مصرف شیر  در دهه های اخیر چه تغییراتی داشته است؟

مترجمین:علی سلیمانی¹،  نیما کمیلی¹، کوثر ریاضی¹، هلنا الهیاری¹، غزل اسکندری¹، امیر محمد عباسی¹، احمدرضا محمدنیا²

1. دانشجو دکتری عمومی دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

2.گروه علوم درمانگاهی دانشکده دامپزشکی دانشگاه فردوسی مشهد

واژگان کلیدی: گاو شیری، تولید دام، مدیریت سلامت، سیستم‌های تولید

۱.مقدمه

در حال حاضر حدود ۲۶۵ میلیون گاو شیری در سراسر جهان از نژادهای مختلف وجود دارد که تقریباً ۹۰۶ میلیون تن شیر در سال ۲۰۲۰ در مقایسه تقریبی با سطح تولید ۵۰ ساله، تولید می کنند (آخرین داده های موجود)،. در نیمه دوم قرن بیستم در ایالات متحده، در مقایسه با رژیم‌ها و تکنیک‌های فعلی تولید، ۲۱ درصد حیوانات بیشتر و ۲۳ درصد خوراک بیشتر برای تولید یک میلیارد کیلوگرم شیر مورد نیاز بود. که حاصل آن بوجود آمدن مدیریت و روش‌های تولید، دام‌های کارآمدتر، تولید انفرادی بالاتر و سیستم‌های کارآمدتری بود که منجر به رقابت‌پذیری و استحکام اقتصادی گاوداری‌های شیری شده است. مزارع کمتر، اما بزرگتر از هر زمان دیگری وجود دارد که باعث کاهش هزینه‌های ثابت تولید و در نتیجه افزایش درآمد می‌شود.

 تغییرات متعددی که دربرگیرنده ورود روش‌ها و فناوری‌های جدید بودند به کار گرفته شدند که که اجازه افزایش تولید در هر حیوان در هر گله را می دادند. تغییرات در روال شیردوشی، شیوه های غذادادن، اصلاح نژاد، جایگاه نگهداری دام و برنامه های مدیریت بهداشت و سایر موارد از این جمله هستند. معرفی شیوه‌ها و فناوری‌های جدید مکان افزایش بهره‌‌وری به ازای هر حیوان و هر مزرعه را فراهم کرد. در مراکز بزرگ تولید شیر (مانند قاره‌های اروپا، آمریکا و چین) تغییر کاملی از سیستم‌های تولید سنتی مرتعی به سمت سیستم‌های تولید متراکم صورت گرفته که امکان تخصصی شدن و مکانیزه شدن سریع فرآیند تولید شیر را فراهم کردند. در این سیستم‌ها امکان اجرای برنامه‌های مدیریت دامپزشکی سلامت گله (VHHM) شامل مدیریت تولید مثل، پیشگیری و تغذیه و مشاوره دامپزشکی بیشتر است. در مناطقی مانند ایرلند، نیوزیلند یا حتی آزور، به دلیل ویژگی‌های اقلیمی و جغرافیایی، سیستم‌های مبتنی بر مرتع همچنان رایج‌ترین سیستم‌های تولید هستند. این سیستم‌ها اجازه چنین کنترل موثری بر شاخص‌های سلامت و عملکرد حیوانات را نمی‌دهند و اغلب منجر به تاخیر در اجرای شیوه‌ها و فناوری‌های مدیریتی جدید می‌شوند.

تمامی این تغییرات و پیشرفت‌ها در سیستم‌های تولید پاسخی به نیاز تولیدکنندگانی بود که به دلیل قیمت پایین هر لیتر شیر برای افزایش سود دهی خود تلاش کردند. علاوه بر این، این بخش در آینده به سمت تخصصی شدن و مکانیزه شدن پیش می رود. هدف این مقاله مروری بر تحولات تاریخی بخش گاو شیری تا به امروز با تمرکز بر تغییرات در سیستم‌های تولید (مرتع در مقابل سیستم‌های متراکم)، تولید مثل، تغذیه، ژنتیک، مدیریت پرورش گوساله و تلیسه و مدیریت گاو شیری بالغ  و روابط متقابل آنها با سلامت گله و مدیریت تولید است که اقدامات پیشگیرانه از بیماری‌ها و امنیت زیستی را برجسته می‌کند. بخش اول این بررسی بر بخش فعلی تولید شیر جهانی متمرکز است که بر کشورهای OECD[1]، از جمله اتحادیه اروپا که از لحاظ تاریخی در رویکرد بهداشت گله پیشگام بوده اند،  تا جایی که سیستم سهمیه بندی اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۵ لغو شد، تمرکز دارد. روابط متقابل بین جنبه‌های مختلف تولید حیوان و مدیریت دامپزشکی سلامت گله در بخش دوم مورد بحث قرار می گیرد.

۲. بخش فعلی تولید شیر در جهان

۲.۱: پویایی بخش تولید و مصرف شیر

اهمیت اقتصادی و اجتماعی بخش تولید شیر مهم است. طبق گزارش انجمن گاوداران شیری شمال شرق آمریکا، این بخش در سال ۲۰۲۱ برای حدود ۹۰۰۰۰۰ نفر در ایالات متحده اشتغال زایی کرده است. با این حال، این میزان در عرض یک قرن به تدریج کاهش یافت. در سال ۱۹۰۰، ۴۱درصد از نیروی کار ایالات متحده در بخش کشاورزی مشغول به کار بودند، اما در سال ۲۰۰۰، تنها ۲ درصد در این بخش به شکل مستقیم مشغول به کار بودند. این به دلیل افزایش مکانیزاسیون و رسیدن به رکوردهای تولید انبوه بود. در اتحادیه اروپا، بخش تولید شیر تقریباً ۱۲ درصد از تولید را از کشاورزی تشکیل می‌دهد.

در سال ۲۰۲۰، ۹۰۶ میلیون تن شیر گاو در سراسر جهان تولید شد که انتظار می رود در دهه جاری رشدی حدود ۱.۶ درصد در سال داشته باشد. آسیا با تولید حدود ۴۲٪ (۳۷۹ میلیون تن) از کل تولید شیر، از جمله شیر گاومیش (بوبالس بوبالیس)  که در برخی کشورها مانند هند می‌تواند به نیمی از تولید شیر (۹۰میلیون تن) برسد، تولید کننده پیشرو است. اروپا تقریباً ۲۶درصد (۲۳۶میلیون تن) تولید می‌کند و پس از آن آمریکای شمالی با ۱۲ درصد (۱۱۱میلیون تن؛ ایالات متحده با ۱۰۱ میلیون تن) و آمریکای جنوبی با ۹ درصد (۸۲میلیون تن) از کل تولید شیر قرار دارند. با این حال، علی‌رغم تأثیرات اجتماعی-اقتصادی ناشی از همه‌گیری کووید ۱۹، در سال ۲۰۲۰ افزایشی در تجارت بین‌المللی شیر و مشتقات آن مشاهده شد (۱.۲٪بیشتر). رشد تقاضا در بازار چین، بر اساس بهبود میانگین کیفیت زندگی، گسترش نیاز مصرف‌کننده، مصرف بالاتر سرانه ، و افزایش تقاضا مصرف شیر در پرورش خوک‌ بود.

اگرچه شیر در طول تاریخ در مناطق روستایی توسط کشاورزان مصرف می شده است، اما تنها توسعه فرآیند پاستوریزاسیون توسط لویی پاستور در سال ۱۸۶۴ امکان مصرف شیر و مشتقات آن توسط جمعیت شهری را از آغاز قرن بیستم فراهم کرد. پاستوریزه کردن، شیر را به محصولی بی‌خطر تبدیل کرد و طول عمر آن را افزایش داد و از بیماری‌های مشترک بین انسان و دام جلوگیری کرد.

شیر ماده غذایی پرانرژی سرشار از مواد مغذی است و صدها سال است که بخشی از رژیم غذایی بشر بوده است. مصرف شیر در بزرگسالی، در انسان‌های مقاوم به لاکتوز، فواید سلامتی بی‌نظیری هم در تقویت استخوان‌ها و هم در پیش‌گیری از بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان، دیابت و غیره دارد. با این وجود، مصرف شیر در برخی از مناطق آفریقا، خاورمیانه و آسیا به دلایل فرهنگی کاهش یافته چراکه محصولات لبنی به طور سنتی در رژیم غذایی دلایل اجتماعی و اقتصادی گنجانده نشده است، همچنین در این نقاط جهان، جمعیت زیادی بدون دوام لاکتاز وجود دارند که منجر به عدم تحمل لاکتوز می شود. طبق گزارش فائوستات (https://www.fao.org/faostat/en/#data)، در دهه گذشته (2010-2019)، مقدار عرضه غذای آسیایی شیر و محصولات لبنی (به استثنای کره) به تدریج از 37.3 به 45.9 کیلوگرم در هر نفر در سال افزایش یافت. شیر بدون لاکتوز یا لاکتوز کاهش یافته یکی از راه حل‌های صنایع لبنی برای تغذیه افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز بوده است.

مطالعه قسمت بعد

منبع: Medeiros, I.; Fernandez-Novo, A.; Astiz, S.; Simões, J. Historical Evolution of Cattle Management and Herd Health of Dairy Farms in OECD Countries. Vet. Sci. 2022, 9, 125. https://doi.org/10.3390/vetsci9030125

[1] Organisation for Economic Co-operation and Development

این مجموعه 38 کشور عمدتا غربی است که از سال 1961 به منظور توسعه و همکاری های اقتصادی شکل گرفته است