از زمانی که اولین گاوداری های شیری وارد تولید شدند، این سیستم‌ها دستخوش تحول فراوانی شده است. در ابتدا، فارم‌ها مبتنی بر مرتع بوده و علفزارها جزء اصلی خوراک گاو بودند.

درحال حاضر، اين سيستم هنوز در مناطقى که مرتع در دسترس است مثل نيوزلند، ايرلند، اوروگوئه و جزاير آزورس (در پرتغال) (شكل ٢) اجرا مي‌شود. اين مناطق با آب و هواى ملايم و ريزش باران فراوان در طول سال، اجازه رشد سالانه مراتع غنى را مي‌دهد.

در مناطق خشك و خيلى گرم، مثل ساحل غربى آمريكا، مكزيك، جنوب اروپا، و خاورميانه كه خاك حاصل‌خيز نيست، گاوشيرى همیشه داخل فضاهای بسته (متراکم)، با توليد بر پايه سيستم‌هاى علوفه و غلات انبارشده نگهداری می‌شوند.

بدين ترتيب، دو سيستم  توليد اصلى وابسته به منبع اصلى خوراک مشاهده می‌شود: سيستم سنتى بر پايه مرتع، و سيستم متراکم با خوراک دهى در محیط بسته. 

مزارع بر پايه  مرتع  شاخص‌هاى رفاه دام بهتری دارند و وقوع بيمارى‌ها مثل لنگش، جراحات سم، بيمارى‌هاى رحمى، و ميزان مرگ و مير در مقايسه با سيستم بسته کمتر است.گاوها حيواناتی چرنده هستند، بنابراین در مراتع كه محيط طبيعى آن ها هستند، رفتار‌هاى فيزيولوژيك خود را بهتر بروز می‌دهند و آشفتگی و ضعف ايمنی آن ها كمتر مي‌شود. اين سيستم همچنين به خاطر بهره بردن از منابع طبيعى كم هزينه است.

سيستم‌هايي كه تنها از مرتع استفاده مي‌كنند محدوديت‌هايي هم دارند. ممكن است نياز‌هاى تغذيه‌اى گاو‌هايى كه تغذيه آنها منحصرا يا اكثرا حاصل چرا است، تامين نشود. بدين ترتيب بازده كاهش يافته و تکمیل رژيم غذايي آنها در مراتع سبز پيچيده است. بنابر این خوراک دهی به این حیوانات ضروری است تا بتوانند نياز هاى تغذيه خود را براى سلامتى و بازده تامین کنند. محدوديت ديگر سيستم مراتع باز، وابستگى رشد علوفه به شرايط آب و هوايي است كه تامين يك غذاى همگن روزانه را مشكل‌تر مي‌سازد (شكل ٣). اجراى سيستم‌هاى مكانيزه در این مزارع هنوز سخت بوده و كمتر رايج است .همه اين‌ موارد، خروجی سيستم‌هاى بر پايه مرتع را در مقايسه با سيستم‌هاى بسته كم‌تر مي‌سازد.

تنش حرارتی (Thermal stress) كه حيوانات در سيستم باز در معرض آن قرار دارند، باعث ناراحتى، كاهش كارايى و كاهش توليد شير مي‌شود. براى بررسى راحتى دمايي گاوها، شاخص دما رطوبت (THI) ايجاد شده است، بالاترين حد قابل قبول آن ٧٢ (٢٥ درجه سانتى گراد و رطوبت نسبى 50 %) است. وقتى از اين حد فراتر مي‌رود، توليد شير كاهش مي‌یابد. گرما تاثير منفى بيشترى نسبت به سرما دارد .جدا از اين، استرس سرمايى نيز مشكل معمول، مخصوصا در مزارع بر پايه مرتع يا در مزارعى با امكانات نا مناسب است.

گاوها استرس سرمايى را در دماى زير منفى ٥ درجه سانتى‌گراد، با كاهش توليد شير نشان می‌دهند. استرس سرمايى در درجه اول به دلیل عدم توانايى طبيعى كنترل دماي بدن، مشكل اصلی در گوساله‌ها است. شكل٤ حدود دمايى كه گاو هاى بالغ و گوساله‌ها از استرس دمايى رنج می‌کشند (گرما و سرما) را نشان می‌دهد.

در تلاشی براى مدیریت استرس دمايى، سيستم‌هاى بسته به عنوان راه حلی براى مدیریت استرس دمایى در سيستم‌هاى باز به وجود آمد. با اين اوصاف، استرس گرمايى در سيستم بسته اگر روش‌هاى مناسب براى ایجاد جریان هوا، خنك كردن تبخيرى، مثل فن‌ها و مه‌پاش پياده سازى نشود، هم‌چنان مشکلی عمده است. قدمت ايجاد اصطبل‌ها به اوايل قرن بيستم بازمي‌گردد، كه از جایگاه‌های انفرادی که نیروی کارگری زیادی می‌برد، استفاده مي‌كردند.

از سال 1970به بعد  دامپروری‌های بزرگی با امکان رسیدگی به حیوانات به صورت گروهی، بسته به مرحله‌ی تولید آنها در سراسر دنیای ساخته شد . همه‌ی این ها، تحول بزرگی در مدیریت و سازماندهی بخش گاوشیری ایجاد کرده است .

از سوی دیگر سیستم های نگهداری متراکم با تقویت کنترل تغذیه بهتر و بهبود مدیریت تولید مثل و بهره وری بالاتر شناخته می‌شوند. این سیستم‌ها همچنین دارای مزیت محافظت در برابر تغییرات آب و هوایی شدید هستند (شکل 3). حیواناتی که در سیستم بسته پرورش می‌یابند، کمتر مستعد ابتلا به انگل های گوارشی مانند Fasciola hepatica و نماتودهای دستگاه گوارش هستند . به عنوان مثال، گاوهای شیری با دسترسی به مرتع به طور قابل توجهی به (94% در مقابل 40%؛ <0.01 p ) Nematodirus (82% در مقابل 20%؛ p <0.01) و Moniezia  ( 12% در مقابل 0%؛ P <0.01)  در مقایسه با مزرعه هایی با سیستم منحصرا بسته مبتلا می‌شوند (110). با این حال، در این مطالعه (110)  Trichuris به دفعات بیشتری در سیستم متراکم (65% در مقابل 100%؛ P <0.05) تشخیص داده شد.

علیرغم بهبود جنبه‌های مختلف، سیستم‌های پرورش بسته محدودیت‌های متنوعی را نیز نشان داده‌اند، تراکم حیوانات هنگام نگهداری باید محاسبه شود. بسیاری از گاوداران حیوانات زیادی را درواحد سطح نگهداری می‌کنند تا از حداکثر امکانات آن‌ها استفاده کنند که منجر به زیان‌های بزرگ می‌شود .

حیوانات در تراکم بالا به علت فضای آخور کمتر و رقابت بر سر فضای استراحت  استرس زیادی را تجربه می‌کنند و پرخاش‌گرتر می‌شوند. مزارع با تراکم کمتر یا تعداد مناسب در واحد سطح حیواناتی با رفتار طبیعی دارد که برای مدت طولانی‌تری استراحت می‌کنند و نشخوار بهتری دارند، علاوه بر این امکان رخداد بیماری‌های میکروبی یا ذرات بیماری‌زای موجود در محیط با فضای در دسترس حیوانات نسبت معکوس دارد .وقوع بیماری‌هایی از قبیل لنگش ، ورم پستان و مشکلات رحمی با افزایش تراکم افزایش می‌یابد .

لنگش یکی از سه بیماری شایع در مزارع گاو شیری است، که باعث خسارات اقتصادی بزرگ همراه با کاهش محصول و تولیدمثل شده و مانعی بزرگ در راستای رفاه حیوانات می­باشد. گاوها با بیماری­های سم، به ویژه پس از زایمان، فواصل زمانی طولانی­تری بین زایمان‌ها، و تعداد لقاح بیشتر در هر آبستنی را تجربه می­کنند. لنگش همچنین با اسکور پایین بدنی و شاخص های رفاه حیوانات مرتبط است که می­توان با اقدامات پیش‌گیرانه مانند کوتاه کردن منظم سم، احتمال وقوع آن را کاهش داد. یک مورد لنگش می­تواند باعث زیان بین 100 تا 190 یورو در هر مورد در سال شود.

افزایش بیماری‌های وابسته به تولید، مانند اسیدوز، کتوز و عفونت‌ها، یکی دیگر از اثرات منفی سیستم های متراکم تولیدی است که مشکل اصلی درگاوهای پرتولید ایجاد می‌کند. این گاوها عمدتاً به دلیل بازدهی بالا با تعادل انرژی منفی شدید مواجه هستند.

جدول 1، مزایا و معایب اصلی مربوط به هر سیستم تولید را  به طور خلاصه خلاصه نمایش می­دهد.

انتخاب بهترین سیستم از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت است و چندین فاکتور باید در نظر گرفته شود. شرایط آب و هوایی، در دسترس بودن و قیمت زمین، مواد خام خوراکی و هزینه های تولید، همه عواملی هستند که بر اتخاذ یک سیستم تأثیر می‌گذارند. دیدگاه مصرف کننده تاثیر گرفته از چارچوب‌های بازار است و فارغ از اینکه با یک سیستم یا سیستم دیگر به چه سطحی از برتری دست یابیم، با توجه به جامعه، مزارع مبتنی بر مرتع شرایط بهتری را برای حیوانات فراهم می کنند و سلامت و رفاه را برای آنان افزایش می دهند.

بنابراین، سیستم‌های چراگاه در بازارهایی که ارزش آن را درک می‌کنند، مثل بازار هلند، دارای ارزش ذاتی هستند. مزارع با گاوهای در حال چرا، شیر را در مقایسه با مزارع داخلی گران تر می فروشند.

مطالعه قسمت قبلی

منبع:

Medeiros, I.;Fernandez-Novo, A.; Astiz, S.;Simões, J. Historical Evolution of Cattle Management and Herd Health of Dairy Farms in OECD Countries. Vet. Sci. 2022, 9, 125. https://doi.org/10.3390/vetsci903012