ورم پستان شایع‌ترین بیماری عفونی در گاو شیری است. فرم مزمن و تحت بالینی ورم پستان می تواند، گاو را در کل زمان شیردهی تحت تاثیر قرار دهد، در حالی که فرم بالینی معمولاً گاوهای با میزان شیردهی بالا را در اولین ماه‌های پس از زایش درگیر می کند. هر دو فرم بیماری به کیفیت شیر و ترکیب آن زیان می رساند. غدد شیری که تحت تاثیر عفونت قرار گرفته اند، مقادیر متفاوتی از میکروارگانیسم ها را داخل شیر ترشح می کنند، که بیشترین میزان این باکتری ها در دوشش های اولیه (پیش دوشش)[۱] یافت شده است. ورم پستان در گاو یک بیماری چند علتی[۲] است، که گاو، محیط اطراف آن و میکروارگانیسم های بیماری زای پستان، در به وجود آمدن آن موثر هستند. بیشترین خسارت ورم پستان ناشی از کاهش تولید شیر، هزینه جایگزین کردن تلیسه، غیر قابل فروش شدن شیر به علت استفاده ی آنتی بیوتیک، هزینه ی دارو و درمان دامپزشکی، نیروی کارگری و حذف گاوهای با ژنتیک خوب از گله است.
ورم پستان تحت بالینی به دلیل تکثیر عوامل بیماری زا در غدد پستانی به وجود می آید. این فرم معمولا واگیردار است و در حین شیردوشی به علت تماس دست های فرد شیردوش، پارچه های خشک کننده و لاینر دستگاه شیردوش به گاو های دیگر منتقل می شود. مهمترین عوامل بیماری زای به وجود آورنده ی این فرم استافیلوکوکوس اورئوس[۳]، استرپتوکوکوس آگالاکتیه [۴]و مایکوپلاسماها [۵] هستند. باکتری هایی که به وجود آورنده ورم پستان بالینی [۶]هستند اغلب محیطی بوده و در مدفوع، بستر و منبع آب تکثیر می یابند. بنابراین پستان به طور اولیه در محیط بیرون از شیردوشی آلوده می شود. مهمترین باکتری های محیطی که در این نوع ورم پستان نقش دارند، عبارتند از اشرشیا کلای[۷] و سایر باکتریهای کلی فرمی روده ای[۸]، استرپتوکوکوس یوبریس[۹] و استرپتوکوکوس دیسگالاکتیه[۱۰].
برای کنترل ورم پستان واگیردار تحت بالینی، باید بر روی گاوها در داخل شیردوشی، تمرکز داشت که با ضدعفونی کردن پستان (غوطه ورسازی سرپستانک بعد از شیردوشی[۱۱]) و درمان ترجیحا در دوره خشکی قابل دست یابی است.
از سوی دیگر برای کنترل ورم پستان بالینی محیطی، باید بر روی نظافت و خشک بودن محیط گاو، تهویه هوا، تعویض مناسب بستر، کنترل مگس ها و بهداشت ماشین شیردوشی تمرکز کرد. آماده سازی بهداشتی پستان قبل از شیر دوشی برای کنترل هر دو فرم ورم پستان ضروری است، اگرچه برای پیشگیری از نوع بالینی موثرتر است.
باکتری های بیماری زا باعث پاسخ التهابی غدد پستانی می شوند که منجر به تحریک مهاجرت گلبول های سفید[۱۲] خون به پستان می شوند. این سلول ها باکتری های مهاجم را کشته و هضم می کنند و ترکیباتی آزاد می کنند که باعث ایجاد التهاب، تخریب بافت و تغییر عملکرد ترشحی غدد می شود. ورم پستان ترکیب شیر را تغییر می دهد. به این صورت که سطح چربی شیر و لاکتوز[۱۳] کاهش می یابد و تغییرات زیادی در پروتئین های شیر ایجاد می شود (کاهش کازئین[۱۴]). غلظت یون های سدیم و کلر در شیر بالا می‌رود و میزان پتاسیم کاهش می یابد، در نتیجه هدایت الکتریکی شیر افزایش یافته و این امر می‌تواند به عنوان عاملی برای ردیابی ورم پستان استفاده شود. از روش های دیگرمی توان به شمارش سلول های سوماتیک[۱۵] ( گلبول های سفید و سلولهای اپیتلیال جدا شده[۱۶]) در شیر اشاره کرد. در حال حاضر این روش که برای ردیابی ورم پستان به خصوص فرم تحت بالینی آن استفاده می شود، همراه با شمارش تعداد کل باکتری های شیر، در بسیاری از کشورها برای محاسبه قیمت شیر بر اساس کیفیت آن به کار می رود (جدول ۱).
جدول ۱ قیمت شیر بر اساس شمارش سلول های سوماتیک در کشورهای عضو فدراسیون جهانی گاو شیری
روش های بهداشتی کنترل ورم پستان
رعایت موارد بهداشتی در چاله شیردوشی به سه مرحله تقسیم می شود:
- رعایت بهداشت قبل از شیر دوشی
- تمیز کردن شیردوش بعد از هر بار شیردوشی
- ضد عفونی کردن سر پستانک بعد از شیردوشی
روش های پیشگیری و انجام شیردوشی به روش بهداشتی برای کاهش سرعت بروز عفونت های جدید و ورم پستان های واگیردار تحت بالینی ضروری است و باعث افزایش کیفیت شیر خام می شود.
[۱] Foremilk
[۲] Multifactorial
[۳] Staphylococcus aureus
[۴] Streptococcus agalactiae
[۵] Mycoplasma spp
[۶] Clinical mastitis
[۷] Eschershia coli
[۸] Coliform enteric bacteria
[۹] Streptococcus uberis
[۱۰] Streptococcus dysgalactiae
[۱۱] Post milking teat dipping
[۱۲] White blood cells
[۱۳] Lactose
[۱۴] Casein
[۱۵] Somatic cells
[۱۶] Desquamative epithelial cells
عکس از فاطمه عرب خالقی
