از هنگام شیوع آنفلوآنزا خوکی و مرغی در آمریکا و شیوع FMD در اروپا در ابتدای سال ۲۰۰۱ برای بسیاری از دامداران و مرغداران نگرانی قابل توجهی در زمینه ی برنامه های امنیت زیستی گله به وجود آمده است و دامداران در پی این مسئله هستند که چگونه بیماری هایعفونی را از گله ی خود دور نگه دارند.
این سوال که چه نوع ماده ی ضدعفونی کننده ای برای کفش، چکمه، تایر ماشین ها یا دیگر تجهیزات باید استفاده شود، تا انتقال بیماری هایی مثل تب برفکی به گله کاهش پیدا کند، همیشه از سوالات پرتکرار دامداران بوده است. در ادامه با هم به بررسی تعدادی از نکاتی که برای انتخاب ماده ی ضدعفونی کننده حائز اهمیت است، می پردازیم.
بسیاری از مواد ضدعفونی کننده در صورت حضور مواد آلی مانند گردوخاک و مدفوع غیر فعال می شوند:
بخار و فشار آب زیاد برای تمیز کردن وسائل منفذ دار مناسب هستند. مواد آلی مانند خاک، باقی مانده های گیاهی مثل کاه، شیر، خون، عفونت و چرک و کود موادی هستند که می توانند بعضی از ضدعفونی کننده ها را غیرفعال کنند و یا میکروارگانیسم ها را در برابر اثر ماده ی ضدعفونی کننده محافظت کنند. برای مثال ضدعفونی کننده های با پایه کلر (مانند وایتکس) از موادی هستند که نسبتا به سرعت، با مواد آلی مانند کود و حتی شیر (با غلظت هایی که به طور معمول برای ضدعفونی سطوح به کار برده می شوند) غیر فعال می شوند.
به علاوه حتی سختی آب نیز می تواند عملکرد بعضی مواد ضدعفونی را کاهش داده یا آن ها را غیرفعال کند. باید توجه داشت که درست کردن رقت (محلول) از بعضی مواد ضدعفونی کننده سبب می شود که مدت زمان فعال بودن ماده ی موثر آن ها کاهش پیدا کند و تنها برای مدت زمان چند روز این مواد، فعال باقی بمانند. در این حالت یا در هنگامی که محلول ضدعفونی کننده با مواد آلی آلوده شده است، محلول، مجددا شارژ نشود، عملا از محلولی برای ضدعفونی استفاده شده که تاثیری نداشته است و به ما دید اشتباهی از این که بایوسکیوریتی در گله انجام شده، داده است زیرا که در حقیقت ما فقط گمان می کردیم که ماده ی ضدعفونی عمل کرده است.
باید در نظر داشت که غلظت مناسب و مدت زمان تماس کافی با ماده ی ضدعفونی کننده می تواند بعضی از مشکلات را در هنگام استفاده کاهش دهد اما توجه به این نکته ضروری است که افزایش غیر اصولی غلظت یا مدت زمان تماس اغلب باعث غیرعملی شدن استفاده از این مواد شده و ممکن است پرهزینه شده و یا غلظت بالا سبب آسیب به افراد یا تجهیزات شود.
ضد عفونی کننده ها فعالیت متفاوتی در برابر اجرام مختلفی که دغدغه ی اصلی دامدار محسوب می شوند مانند باکتری ها ، قارچ ها ، ویروس ها و تک یاخته ها دارند.
به عنوان مثال سرکه ساده ( اسید استیک ۴%) ویروس تب برفکی را به راحتی از بین می برد ولی بر روی مایکوباکتریوم پاراتوبرکلوزیس که عامل بیماری یون است، تاثیر چندانی ندارد. اغلب ضد عفونی کننده های رایج بر روی اسپور باکتری ها ،که شکل مقاوم و سازگار با محیط برخی از آن ها مانند عوامل باکتریایی ایجاد کننده ی کزاز (Tetanus) ، شاربن علامتی (Black leg) ، بوتولیسم و شاربن (Anthrax) می باشد، موثر نیستند. فرمالدهید در مقابل بسیاری از اسپورها موثر است، اما جز ضد عفونی کننده های کاربردی نبوده و دارای خاصیت سرطان زایی بالقوه است.

بسیار مهم است، ضد عفونی کننده ای انتخاب شود که تحت شرایط محیطی که معمولا از آن استفاده می شود، در مقابل طیف وسیعی از اجرام موثر باشد .
این شرایط شامل آب سخت ، آلودگی با مواد آلی و همچنین احتمال بروز سمیت یا آسیب به سطوح، محیط ، پوست و پوشاک است. همچنین تمیز نگه داشتن محلول و تهیه تازه آن مطابق دستورالعمل تولید کننده ی آن حائز اهمیت است.
سرانجام، ضد عفونی کننده ها به منظور از بین بردن اجرامی که نگران حضور آن ها هستیم، باید زمان تماس کافی داشته باشند
زمان تماس مورد نیاز با توجه به محصول و جرم متفاوت است. قراردادن سریع چکمه کثیف درون چاله ی ضدعفونی به جز احساس کاذب پاکیزگی کار خاصی انجام نمی دهد.
جدول زیر لیست کوتاهی از ضد عفونی کننده های رایج قابل دسترس را ارائه می دهدف که به وسیله دپارتمان کشاورزی ایالات متحده (USDA) در شیوع آنفولانزا خوکی و شیوع تب برفکی توصیه شده و به منظور بررسی برخی از نکات ذکر شده مفید است.

همانطور که در جدول بالا ملاحظه می کنید، وایتکس خانگی بر علیه ویروس آنفولانزا و FMD ترکیب مؤثری است اما غلظت پیشنهاد شده آن (سدیم هیپوکلریت ۳٪) وقتی از بطری خارج می شود، تنها ۶۰٪ بیشترین قدرت اثر را دارد. این غلظت می تواند به البسه، کفش‌ها و تجهیزات لاستیکی آسیب وارد کند و در سطوح استیل خاصیت خورندگی ملایمی دارد. از این ضد عفونی کننده، درصورتی که فرض به آلودگی سطوح با آنفولانزا یا FMD باشد می توان استفاده کرد، اما احتمالاً انتخاب خوبی به عنوان ضدعفونی کننده ی معمول برای تجهیزات و یا حمام سم نخواهد بود. سرکه نیز می تواند ویروس ها را از بین ببرد، اما با توجه به قدرت اثر پایین آن بر روی اکثر میکروب های مهم دیگر، انتخاب خوبی نخواهد بود. سود سوزآور نیز، به عنوان ضدعفونی کننده ی معمول، بسیار سوزاننده است. در بیشتر دامدرای ها مواد ضدعفونی کننده در حمام های سم یا چاله ی ضدعفونی، برای پاک سازی تجهیزات و محل نگهداری دام ها استفاده می شوند. مواد ضدعفونی کننده رایج در دسته بندی های زیر قرار می گیرند.

ترکیبات آمونیوم چهارتایی

ترکیبات آمونیوم چهارتایی  قدیمی تر (Roccal D)، در برخی شرایط و برای سطوح نسبتاً تمیز مناسب هستند. این ترکیبات اختصاصا علیه  FMD یا M. paratuberculosis ، عامل بیماری شاربون مؤثر نیستند و حضور مواد آلی به میزان قابل توجهی فعالیت این ترکیبات را کاهش می دهد. برخی از ترکیبات آمونیوم جدید عملکرد بهتری دارند. ترکیبات

موجود در این گروه  معمولاً دارای برخی موادdetergent (پاک کننده ی سطوح) هستند. با این حال، معمولاً در تماس با بسیاری از صابون ها یا بقایای صابون غیرفعال می شوند.

ترکیبات فنل

این ترکیبات حاصل قطران ذغال سنگ هستند و اغلب بویی شبیه قطران چوب درخت کاج دارند. معمولاً هنگام افزودن به آب، شیری رنگ می شوند و در آب سخت و در صورت وجود برخی از مواد آلی فعالیت خوبی دارند. در برابر بسیاری از باکتری ها، ویروس ها و قارچ ها از جمله باکتری هایی که عامل سل و بیماری شاربون هستند، فعالند. این ترکیبات بر روی ویروس FMD تاثیری ندارند. با این حال، ضد عفونی کننده های وسیع الطیف خوبی برای استفاده در مزرعه می باشند. برخی از نمونه های این گروه از مواد ضد عفونی کننده شامل One Stroke En®  ، Osyl® و Amphyl® هستند.

هیپوکلریت ها

ترکیبات کلر ضد عفونی کننده ی خوبی برای سطوح تمیزبوده و وسیع الطیف هستند. این ترکیبات عموماً در آب گرم فعال هستند و می توانند تا حدودی تحریک کننده و برای لباس، کالاهای لاستیکی و برخی فلزات مضر باشند. برخی از ضد عفونی کننده های جدید برپایه ی  کلر، مولکول های پیچیده ای هستند که نسبت به نمونه های قدیمی تر مانند سفید کننده و  ®Halazone  تحریک کنندگی کمتر و تاثیر بیشتر دارند. ضد عفونی کننده های کلر به طور کلی با صابون ها سازگار هستند اما هرگز نباید با اسیدها مخلوط شوند. فعالیت آنها در حضور ماده آلی به شدت کاهش می یابد. بسیاری از محلول های کلر ناپایدار هستند و باید به طور مکرر جایگزین شوند.

یدوفورها

ترکیبات ید سال هاست که به عنوان ضد عفونی کننده مورد استفاده قرار می گیرند. یدوفورها ترکیبی از ید و یک مولکول دیگر هستند که منجر به حلالیت این محصولات در آب می شود. ضد عفونی کننده های خوبی هستند اما در حضور بقایای آلی مؤثر نیستند. یدوفورها نسبت به سایر ضد عفونی کننده ها سمی بوده، باعث ایجاد لکه در لباس و برخی سطوح شده، درحضور برخی فلزات و در اثر نور خورشید غیرفعال می شوند. یدوفورها نباید با ترکیبات آمونیوم چهارتایی مخلوط شوند زیرا غیرفعال می شوند. برخی از نمونه های این گروه شامل  Betadine® و Weladol® می باشند.

ترکیبات جدید

امروزه  مواد ضدعفونی کننده جدید به طور مرتب به بازار معرفی می شوند. بعضی از این مواد ترکیبات اکسید کننده[۱] هستند. Virkon™ S  مخلوطی از مولکول های پراکسید هیدروژن[۲]، اسید های آلی[۳] و سورفاکتانت[۴]  (سورفاکتانت با کاهش اصطکاک سطوح باعث می شود تا ترکیبات با پایه آب نفوذ بهتری داشته باشند) است. به نظر می رسد این محصول طیف اثر وسیعی علیه انواع میکروارگانیسم ها (مثل ویروس FMD) داشته باشد. در حضور برخی مواد عالی ثبات خود را حفظ کرده و با آنکه  pH آن هنگام مخلوط شدن در حدود ۲.۶ است، بر روی محصول نوشته شده است که محرک پوستی نیست. در تبلیغات آن گفته شده، این محصول قابلیت استفاده را برروی وسایل مختلف مثل زین اسب، برس ها، سطل و .. دارد. محصول دیگری که پایه آن پروکسی استیک اسید[۵] است.  Oxy-Sept 33^© نام دارد. این محصول دارای تاییدیه [۶]EPA برای مبارزه با FMD می باشد و گزارش شده است که طیف اثر وسیعی علیه انواع میکروب ها دارد.

به یاد داشته باشید که ضدعفونی کننده ها برای استفاده مستقیم برروی دام نیستند مگر اینکه در توضیحات محصول آمده باشد. در این صورت شما باید بروشور محصول را به دقت مطالعه کرده تا مطمئن شوید استفاده از این محصول در نزدیک فیدرها و جایگاه حیوانات خطری ندارد. توصیه عمومی این است که ماده ضدعفونی بعد از مدت زمان مناسب تماس با حیوان یا سطح، شسته شود. نحوه استفاده در لیبل[۷] محصولات باید به طور دقیق دنبال شوند و دسته های مختلف مواد ضدعفونی کننده نباید با یکدیگر ترکیب شوند.

در هنگام رخداد ناگهانی بیماری از حیوانات خارج از دامداری، مثل FMD، نوع ماده ضدعفونی کننده و نحوه مصرف آن برای پاکسازی گله های آلوده و فعالیت های معمول پیشگیرانه توسط مقامات نظارتی انتخاب می شود. برای استفاده معمول در برنامه های امنیت زیستی[۸]  در سطح گله، دامداران باید خطر اصلی که نگران آن هستند، سطحی که تمایل به ضدعفونی آن را دارند، و شرایطی که تحت استفاده از ماده ضدعفونی کننده در آن قرار می گیرند، در نظر گرفته و سپس ماده ضدعفونی کننده متناسب با نیاز خود را انتخاب کنند. اطلاعات مربوط به عملکرد این محصولات در آب سخت یا در حضور مواد آلی، مدت زمان مورد نیاز برای تماس با سطح، انواع میکروب هایی که این ماده علیه آن ها موثر است، نگرانی های محیط زیستی و انسانی و جزئیات دیگر معمولا بر روی محصولات نوشته شده یا از طریق کمپانی در دسترس است. پایگاه های اینترنتی معمولا منابع خوبی برای بدست آوردن اطلاعات درباره تک تک محصولات هستند. بالاتر از همه این ها، دامداران باید بدانند که ضدعفونی تنها یک جنبه از برنامه امنیت زیستی آنها است.

منبع: https://ohioline.osu.edu/

[۱] Oxidizing agents

[۲] Hydrogen peroxide

[۳] Organic acids

[۴] Surfactants

[۵] Peroxyacetic acid

[۶] Environmental Protection Agency

[۷] label

[۸] Biosecurity